Văn học Việt Nam

Văn học Việt Nam trước năm 1975 là một nền văn học mang xu hướng chiến tranh nhân dân với những câu chuyện ngợi ca tinh thần chiến đầu và lao động của nhân dân ta. Đó có thể là những ca khúc hào hùng, cũng có khi sâu lắng nhưng lúc nào cũng tràn đầy hy vọng vào tương lai. Sau năm 1975, văn học có xu hướng hiện thực hóa nhiều hơn.

Đó là đánh giá của các nhà nghiên cứu về thế hệ nhà văn sau năm 1975 - “công nhân đầu tiên mở con đường mới” cho văn học Việt Nam sau chiến tranh. Dù đã có nhiều hội thảo về văn học đổi mới, nghiên cứu của cá nhân hoặc nhóm, nhưng hội thảo khoa học quốc gia Thế hệ nhà văn sau 1975 do Trường ĐH Văn hóa Hà Nội, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức ngày 28.4, lần đầu tiên, đối tượng này được tập trung nhìn nhận đánh giá, nhằm khẳng định vị trí của họ trong vai trò đổi mới và cách tân văn học Việt Nam.

Sau hơn 40 năm, việc đánh giá diện mạo và thành tựu của thế hệ nhà văn 1975 - thế hệ chủ lực của văn học thời Đổi mới được quan tâm, nhằm nhận diện sự vận động của lịch sử văn học nước nhà. Ngày 7.5, hội thảo khoa học Thành tựu văn học Việt Nam 30 năm đổi mới sẽ được Trường Đại học Khoa học - Đại học Huế tổ chức. Một hội thảo tương tự do Hội Nhà văn chủ trì, đi vào cùng chủ đề, sẽ diễn ra trong tháng 6, nhằm tổng kết giai đoạn chuyển mình quan trọng của văn học Việt Nam.

Thệ hệ nhà văn sau 1975 từng được gọi là “thế hệ hậu chống Mỹ”, “thế hệ hậu chiến”, “thế hệ đổi mới”… PGS.TS. Đỗ Lai Thúy cho rằng, trước hết, đó có thể hiểu là những người cầm bút xuất hiện, công bố tác phẩm chỉ từ sau năm 1975, nhất là từ sau Đổi mới và Mở cửa (1986). Đa số họ viết theo tinh thần của giai đoạn này. Thứ hai là những nhà văn của giai đoạn trước, nay tiếp tục sáng tác. Một số từ giã lối viết cũ, thậm chí còn mở đầu cho lối viết mới, nhưng đa số vẫn vẫy vùng thẩm mỹ ở vùng quen thuộc. Thứ ba là những người có tác phẩm đã viết ở giai đoạn trước, nhưng không được in, vì “vượt trước thời đại”, nay họ vừa sáng tác vừa công bố những tác phẩm “bỏ ngăn kéo” của mình. Như vậy, văn học sau 1975 gồm nhiều thế hệ cầm bút, trong đó những nhà văn chỉ xuất hiện từ sau 1975 là quan trọng nhất.

Theo TS. Chu Văn Sơn, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, thế hệ nhà văn không đơn giản là tổng số cá nhân. Nhìn nhận một thế hệ, bởi thế cũng không phải là phép mô tả lần lượt từng người viết, mà phải nhìn vào gương mặt nghệ thuật chung của cả lớp người. Hình dung về một thế hệ không đơn giản như tiêu chí tuổi tác, thời điểm xuất hiện trước hay sau năm 1975, mà tiêu chí cốt lõi là thế hệ ấy đã kiến tạo giá trị thẩm mỹ thời mình hay chưa, nếu chưa làm được điều này thì họ chỉ có thể là sự tiếp nối của chặng trước, hoặc tiền đề của chặng sau.

Thế hệ nhà văn sau 1975, với lực lượng đông đảo và hùng hậu, không phải chặng nào cũng có được, đã kiến tạo giá trị thẩm mỹ của mình, dù cho đến nay chưa phải đã hoàn chỉnh. Từ mỹ học thời chiến sang mỹ học thời bình, từ mỹ học ca ngợi kháng chiến, theo khuynh hướng hiện thực xã hội chủ nghĩa, sang quan tâm tới số phận con người, giá trị phổ quát của nhân loại, tra vấn và đối thoại với hiện thực. Ở thời chiến, đối tượng họ quan tâm là mô tả con người - công dân, còn thời bình, họ đào sâu vào đời sống bản thể, cá thể. Họ thay đổi toàn bộ quan niệm, cái nhìn về con người, đời sống và cùng với đó là lối viết hoàn toàn khác, làm nên khác biệt với chặng văn học trước.

“Khúc rẽ” của văn học

Thế hệ nhà văn sau 1975, đặc biệt phần lớn nở rộ, được chú ý từ những năm 1980 trở đi, bởi khi ấy, xuất bản sách được mở rộng, các góc nhìn về đời sống, con người đã dần thay đổi, sự đón chào của bạn đọc... “Trong cuộc cách tân đó, văn xuôi tiên phong. Sau cuộc “bạo động” về thi pháp của Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh, thì văn xuôi đã không thể viết như trước. Cuộc bứt phá đa dạng và liên tục về thi pháp đã được châm ngòi, tiếp ứng hàng loạt cây bút như Tạ Duy Anh, Hồ Anh Thái, Sương Nguyệt Minh, Thuận… Tuy sau một chút, nhưng thơ bao giờ cũng hoàn tất cho một cuộc “đảo chính” về thi pháp với Nguyễn Lương Ngọc, Dương Kiều Minh, Nguyễn Quang Thiều, Mai Văn Phấn… Lề lối kiến tạo thế giới nghệ thuật như tượng trưng, siêu thực, huyền ảo, kinh dị, viễn tưởng, dã sử, cổ tích, giả cổ tích… được huy động với các kỹ thuật tự sự hiện đại xâm nhập vào văn xuôi, kỹ năng trữ tình tân kỳ hấp thụ từ cả Đông lẫn Tây được nhập tịch vào thơ” - TS. Chu Văn Sơn nhận định. Nhiều thể loại mới bùng nổ, và ngay trong những thể loại quen thuộc, thì hình thái thể loại cũng hoàn toàn khác trước. Nếu hình dung lịch sử văn học như cuộc chạy tiếp sức thì đường chạy của họ đang dồi dào, dù chặng này đã xuất hiện khá nhiều gương mặt của lớp kế tiếp.

Theo nhà văn Nguyễn Quang Thiều: Có thể không có những tác giả được vinh danh thế giới, nhưng thế hệ nhà văn sau 1975 là “khúc rẽ” của văn học Việt Nam. Họ đã làm nên giọng nói và ngôn ngữ của họ, tương ứng với ngôn ngữ, giọng nói của thời đại, ở đó hòa bình, kết thúc chiến tranh, con người bắt đầu ngồi xuống suy nghĩ về cá nhân mình và những người bé nhỏ ở bên cạnh mình. Văn học đã chuyển sang thế giới khác, sâu hơn, rộng hơn, đi sâu vào số phận con người nhưng cũng chạm đến đại lộ rộng lớn của nghệ thuật muôn thuở.

Nguồn: Đại biểu nhân dân (Lê Thủy)